İnflamatuvar Barsak Hastalıkları
Ülseratif kolit (ÜK) ve Crohn hastalığı (CH), oldukça nadir görülen hastalıklardır. Sindirim kanalının çeşitli yerlerinde inflamasyon ve ülserasyonun oluşmasına sebep olan kronik rahatsızlıklardır. Bu inflamasyon, inatçı ve sık ishale (genellikle kan lekeli ve acil dışkılama ihtiyacı ile görülen), karın ağrısına, ateşe, yorgunluk ve kilo kaybına sebep olur.
İnflamatuvar barsak hastalıkları (İBH), dünyanın genellikle sanayileşmiş bölgelerinde görülür. Bazı nüfuslarda görülme sıklığı daha düşük de olsa, her ırktan insanı etkileyebilir. Gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere taşınan insanlar bir süre sonra İBH geliştirmede nüfusun geri kalanı ile aynı riski taşırlar.
Görülme sıklığı, güneye kıyasla kuzey enlemlerde ve kırsala oranla şehirlerde daha yüksektir.
İnflamatuvar barsak hastalıklarının gelişimi
Ülseratif kolit ve Crohn hastalığı, her yaş grubunu etkileyebilir ve her yaşta başlayabilir ancak yeni vakaların çoğu gençlerde görülmektedir.
ÜK ve CH'nin seyri, hastalığın ciddiyetine göre değişiklik gösterebilir ve genellikle aktif inflamasyon (alevlenmeler) ve hastanın kendini iyi hissettiği ve semptomların ortadan kaybolduğu düşük aktivite ve hatta remisyon dönemleri şeklinde devam edebilir.
ÜK ve CH'nin erken teşhisi oldukça zordur. Semptomları, birbirine ve infeksiyöz gastroenterit, irritabl barsak sendromu gibi diğer durumların semptomlarına benzer. Kimi zaman doğru bir teşhis koyulana ve hastanın hayatına uyumlu bir tedavi uygulanana kadar yıllar geçebilir.
İnflamatuvar barsak hastalıklarının nedenleri
İBH'nin olası sebeplerini daha iyi anlamak için dünyada birçok çalışma yürütülmektedir ancak mevcut birçok teoriye rağmen, nedenleri ve vücutta sebep oldukları değişiklikler çok az bilinmektedir.
İBH'nin ardında, barsağın inflamatuvar süreçlerinde bir dengesizlik yaratan genetik ve çevresel etkilerin olduğu düşünülmektedir. Virüs, bakteri, çok rafine beslenme, stres ve sigaranın bunlara katkıda bulunduğuna inanılmaktadır.
Ülseratif kolit
Ülseratif kolitte inflamasyon, sadece kalın barsaktaki yüzeysel katmanı (mukoza) etkiler. Hemen hemen her zaman rektumu da kapsar ve buradan yayılmaya başlar. Hastaların küçük bir yüzdesinde kalın barsağın tamamının etkilendiği görülmüştür. ÜK'nın en yaygın görüldüğü yaş grubu 15-35 yaş arası olup, bunu 55-70 yaş arası takip etmektedir. Dünya çapında her 100.000 kişiden 400'ü ülseratif kolite sahiptir.
Crohn hastalığı
Ülseratif kolitin aksine Crohn hastalığı, GI kanalının herhangi bir bölgesini etkileyebilir ancak daha çok ince barsakta görülmektedir. Crohn'da hastalık, yaygın olarak sadece ince barsağı (%40), bazen hem ince hem de kalın barsağı (%30), bazı durumlarda da sadece kalın barsağı (%30) etkiler.
Crohn hastalığı, her 100.000 kişiden 150'sini etkilemektedir ve en çok 15-25 yaş arası kişilerde teşhis edilmektedir. Son istatistikler vakaların sayısında artış göstermektedir ancak bunun neden kaynaklandığı bilinmemektedir.
Crohn hastalığı olan insanların %15-20'sinin bir tür İBH'si olan yakın bir akrabaları vardır ki bu da bu hastaların genetik eğilimine işaret etmektedir.
İnflamatuvar barsak hastalıkları komplikasyonları
İshalin sık, kanlı ve ciddi olduğu durumlarda anemi, dehidrasyon ve ciddi kilo kaybına yol açan su kaybı ve besinlerin yetersiz emilimi durumları olabilir.
Crohn hastalığındaki inflamasyon, karın ağrısına sebep olan barsak striktürüne (daralma) yol açabilir. Ciddi vakalar, tıkanma ve barsağın delinmesi gibi hayati risk taşıyan komplikasyonlara neden olabilir. Aynı zamanda, koliti olan hastaların daha yüksek kolorektal kanser riski taşıdığına dair kesin bulgular mevcuttur.
Kolorektal kanser riski, hastalığın ciddiyeti, derecesi, başladığı yaş ve hastanın ne kadar süredir bu hastalığa sahip olmasına bağlı olarak artış gösterebilir. Son araştırmalar ülseratif kolitli hastalar için kolorektal kanser riskinin, hastalığın başlangıcının teşhisinden 10, 20, 30 yıl sonra, genel nüfusta görülme sıklığından yüzde 2, 8, 18 daha yüksek olduğunu göstermektedir.
İnflamatuvar barsak hastalıklar ile başa çıkma
ve tedavi etme
Ülseratif kolit ve Crohn hastalığı teşhisi konmuş hastaların çoğu, inflamasyon ve semptomları azaltmak ya da kontrol altında tutmak için geliştirilmiş bir dizi ilaç kullanarak vücudun bağışıklık tepkisini baskılarlar.
İnflamatuvar barsak hastalığı (İBH) aktif iken, doktorun amacı:
- Alevlenme semptomlarını mümkün olduğunca çabuk kontrol altına almak
- Vücudun besin, sıvı, vitamin ve mineral seviyelerindeki bozuklukları düzeltmek
- Ciddi komplikasyonların oluşmasını engellemek
- Son olarak, etkili bir idame tedavisi seçerek ileriki alevlenmelerin riskini en aza indirgemektir.
İBH'nin uzun dönem kontrolü için devam tedavisi
İnflamatuvar barsak hastalıklarının uzun dönem kontrolü, alevlenmeleri uzak tutmak ve daha ciddi komplikasyonların oluşmasını engellemek için idame tedavisi olarak bilinen düzenli ilaç kullanımını gerektirir.
Klinik bulgular, mesalazin devam tedavisi uygulanmadığı takdirde hafif/orta aktif ülseratif koliti bulunan hastaların %80'inin bir yıl içinde tekrar alevlenme ve semptomlar gösterdiğini ortaya koymuştur. Ancak araştırmalar aynı zamanda hastaların tedavilerine düzgün bir şekilde devam etmeleri durumunda, hastalığın nüksetmesinin engellendiğini göstermiştir.
Daha ciddi inflamasyonların uzun süreli kontrolü için, daha farklı bir dizi tedaviye gereksinim duyulabilir. Genellikle, hastanın alevlenmeleri için ilk başta kullanılması gereken ilaçlar devam tedavisinin bir parçası olarak kullanılmaya devam edilmelidir.
Uzun süreli ciddi komplikasyonların engellenmesi
Alevlenmeler arasında kendini iyi hisseden ve semptomları ortadan kalkan kişiler, doktorlarının önerdiği idame tedavisini uygulamayı ve kontroller için gastroenteroloji kliniklerine gitmeyi ihmal edebilirler.
Yeni bulgular, hastaların doktorlarının tavsiye ettiği şekilde tedavilerine devam etmelerinin, uzun süreli faydalarının olduğunu ve kolon ve/veya rektum kanseri geliştirme risklerini azalttığını göstermektedir.
İBH kontrolünde beslenme
Relapsları azaltmak için inflamatuvar barsak hastalıklarının uzun süreli yönetiminde stres ve beslenmenin rolüne de değinilmelidir. Stresi azaltmak (ki zor olabilir), vitamin ve mineral destekli lif içerikli yeterli beslenme (striktür vakaları hariç) doktorlar tarafından tavsiye edilmektedir.
Dengeli, yüksek karbonhidrat ve yüksek proteinli beslenme, kronik ishale bağlı besin yetersizliklerini en aza indirecektir. Crohn hastalığı, özel diyetlere olumlu yanıt vermektedir ve bazı hastalarda süt ve un içermeyen (laktoz ve gluten içermeyen) diyetlere cevap alınmaktadır.
İBH Özeti
| İnflamatuvar barsak hastalıklarının özellikleri: | ||
| Ülseratif Kolit | Crohn Hastalığı | |
| Tipik teşhis yaşı | Birincil 15 - 35 yaş arası İkincil 55 - 70 yaş arası |
Birincil 15 - 25 yaş arası İkincil 70 yaş üzeri |
| Görülme sıklığı | 6-10/100.000 | 2-6/100.000 |
| Yaygınlık | 100.000'de 400'e kadar | 100.000'de 150'ye kadar (bazı bölgelerde artmakta) |
| Hastalık yeri | Sadece rektum ve kolonu içerir. İlerleme durumunda, inflamasyon rektumdan yukarı doğru sürekli bir şekilde yayılır. | En çok ince barsağın distal kısmında ve kalın barsağın başlangıcında (kolon) olmak üzere, ağızdan anüse kadar gastrointestinal kanalın herhangi bir bölümünü içerebilir. Barsak inflamasyonu düzensiz bir şekilde yayılmış olup çoğu bölgede normal barsak görüntüsü mevcuttur (skip lezyonlar da denir). |
| Akut semptomlar | Kanlı ishal Ateş Karın ağrısı ve rahatsızlığı |
Karın ağrısı ve rahatsızlığı Kanlı ishal Acıyan dil ve dudaklar |
| Kronik semptomlar | İshal Karın ağrısı Kilo kaybı Güçsüzlük Anemi |
İshal Karın ağrısı Kilo kaybı İştah kaybı Halsizlik ve kırgınlık Anemi |
| Kronik komplikasyonlar | Kilo kaybı Yorgunluk Kolon ve/veya rektum kanseri |
Barsakta fibroz/stenoz Kilo kaybı Yorgunluk |
| Genetik bağlantı | Aile üyeleri arasında bağlantı | %15-20'sinin bir tür İBH'i olan yakın bir akrabası var |
| Barsağı içermeyen semptomlar (ekstraintestinal semptomlar) | Eklem ağrısı, göz ve cilt problemleri | Eklem ağrısı, safra taşı ve renal taş oluşumu |